Gnostische trekken in het Dopers beginsel

Gewestel. Org. Patrimonium

Middelburg

25-3-38

 

 

Andere titel

Toch niet een ander onderwerp

Wel beperking

Tegenstellingen geest - stof, gewijd - profaan in hun

valse uitwerkingen

Bij nadere bezinning echter geen overzicht, maar

een keus

Zo Gnostische trekken in het Dopers beginsel

 

Nu niet over Karl Barth

Wel aanknopingspunt

Gods Woord geen openbaring van Gods wil in het

heden

Verberg Uw geboden voor mij niet.

Gebot der Stunde

Geen christelijke politiek, geen christelijke sociale

actie, geen christelijke verenigingen

wachten totdat God Zich openbaart

Praktisch Quiëtisme

 

Anderen menen das Gebot der Stunde inderdaad

vernomen te hebben

God wil het

Christelijk-Revolutionair

Enthousiasme

Niet praktisch: geestdrift

maar historisch: aanduiding van een geestelijk beginsel

Enthousiasme bij de Grieken: in-God-zijn, van-God-bezeten-zijn.

Zo enthousiasme aanduiding van geestdrijverij

Deze geestdrijverij in verschillende perioden tot

openbaring gekomen

Ook ingegrepen in het sociale leven: Donatisten,

Katharen, Wederdopers, sekten

Thans: kerk en vrede, valse tegenstelling tussen

de tegenwoordige en de toekomende wereld

 

Zo twee stromingen in het dopers beginsel

 

I:

Quiëtisme, wachten op de stem van God

Hoogstens in het persoonlijk leven handelen naar

deze stem

 II:

Revolutionaire richting

Men meent de stem van God gehoord te hebben

Nu sociaal en politiek program

Altijd revolutionair, ook al gaat dit soms samen

met de prediking van de weerloosheid

Voorbeeld: Tolstoi revolutionair, toch weerloos

 

Wat is de achtergrond?

Gnostiek

Vroeger; gnostiek onbetekenende sekten

thans: geweldige betekenis erkend

Geschiedenis kan niet verstaan worden als op deze

gnostiek niet wordt gelet

Vollenhoven: oervijandin van het Christendom

Hans Leisegang: een religieuze beweging, die in

den ersten Jahrhunderte als die schärfste Rivalin

der Kirche auftrat und in der Gegenwart von neuem

das Interesse nach religiöser Erneuerung suchender

Menschen erweckt.

Vollenhoven en Leisegang dus beide: Gnostiek van

groot belang in het verleden en thans herleefd

 

Gnostiek voor onze jaartelling verbreid in de

landen rondom het Oostelijk bekken van de Middellandse Zee

Levensbeschouwing eerst beheerst door de Griekse wijsbegeerte

Deze geen praktische betekenis

van de geschiedenis en van het gebeuren in de

tijd kon ze geen rekenschap geven

Plato en Aristoteles strakke, onbeweeglijk ideeënwereld

Deze tijdelijke wereld maar een schaduwbeeld

Optimisme

Stoïsche wijsbegeerte meer praktisch

Ideaal: wijze die zich van de dingen niets aantrekt

in de kern van de persoonlijkheid ontrefbaar voor

leed, schande, pijn, dood

Maar weer geen rekenschap van de aardse dingen

Eeuwige wederkeer, geschiedenis eigenlijk zinloos

 

Nood van de tijd dreef de mensen om te zoeken

naar een verklaring van de geschiedenis

zo naar het Oosten

Perzische religie drong naar het Westen

eenmalige geschiedenis

twee principes: Ahura Mazda en Ahriman

Synthese met allerlei mythologische voorstellingen

uit dit vermengingsproces de gnostiek

talrijke richtingen

 Grondgedachte (Simon de tovernaar en Helena)

Rijk van het licht en rijk van de duisternis

lichtgod en wereldschepper

botsing

lichtdelen gevangen en ingesloten in de materie

gevangen in vaste vormen, gesteld onder wetten

dit is het werk van de wereldschepper

dit is de god van het Oude Testament, de wettische god,

de god van deze wereld, die ordinantiën voor het leven

stelt

Lichtgod laat de lichtdelen niet in de kerker

Christus wordt gezonden, ingesloten in de mens

Jezus

deze christus predikte de weg van het  heil en

verliet de mens Jezus voordat Deze aan het kruis

Kwam

 

de weg van het heil is gelegen in de kennis

Jezus als gnosticus: de Farizeeërs hebben de sleutel

van de kennis weggenomen

de gewone christenen blijven aan de uitwendige,

stoffelijke vormen hangen: ze nemen de Schrift

letterlijk

Gnostische christenen staan daar als geestelijke

mensen ver boven

opstand tegen de wetten van de wereldschepper

1. onthouding van huwelijk, vlees, wijn, arbeid,

openbare leven, ambten van de overheid enzovoort

2. uitspatting Zo bij de Barbelo-gnostici. Deze

noemden zich toch pneumatische mensen

 

Dit reeds voldoende voor ons onderwerp

gnostiek niet slechts vermenging van verschillende

heidense religies, maar ook: ineensmelten

met het christendom

 

Apostelen zware worsteling

Sporen in het Nieuwe Testament

Corinthiërs prat op hun kennis

Paulus: doch de Geest zegt duidelijk dat in de laatste

tijden sommigen zullen afvallen van het geloof,

zich begevende tot verleidende geesten en leringen

van de duivelen

door geveinsdheid van de leugensprekers, hebbende hun

eigen geweten als met een brandijzer toegeschroeid,

verbiedende te huwelijken, gebiedende zich van spijzen

te onthouden, die God geschapen heeft tot nuttiging

met dankzegging voor de gelovigen en die de

waarheid hebben bekend

 Johannes: Kinderkens, het is de laatste ure en gelijk

gij gehoord hebt, dat de antichrist komt, zo

zijn ook nu vele antichristen geworden waaruit wij

bekennen, dat het de laatste ure is.

Zij zijn uit ons gegaan, maar mij waren uit ons niet,

want indien zij uit ons geweest waren, zo zouden ze

met ons gebleven zijn, maar dit is geschied opdat

zij zouden openbaar worden, dat zij niet allen uit ons

Zijn

 

In een geweldige worsteling zijn de gnostici uit de

kerk geworpen

Maar gnostische gedachten gingen telkens een

verbinding aan met christelijke leerstukken

Zo gnostiek door de eeuwen heen oervijandin

Daartoe mythologische vorm afgelegd

 

Vooral op deze wijze ingang in de kerk:

deze wereld geen schepping van de ware god

het werk van de demonen

ook de wetten en de vaste vormen behoren tot deze

tegenwoordige wereld

dikwijls stelde men deze tegenwoordige wereld gelijk

met het stoffelijke, dan valse tegenstelling.

tussen geest en stof, deze dan vijandig tegenover

elkander

maar niet altijd het stoffelijke het lagere en het

onstoffelijke het hogere, soms bijvoorbeeld het verstand

ook tot het lagere gerekend, daar het verstand

aan wetten gebonden is

boven de wetten staat dan de geest

de geest is vrij, dat wil zeggen niet vrijgemaakt van de zonde

door de genade van Christus, maar vrij van de

wet die immers slechts voor het lagere geldt

zo leer van de vrije geest

 

Deze verbonden met datgene wat de Schrift zegt

van deze tegenwoordige en de toekomende wereld

niet nodig nader te zeggen wat Heilige Schrift bedoelt

In de Heilige Schrift hiermede één wereld aangeduid: de wereld

die door God de Vader is geschapen

nu de zonde in de wereld en door de zonde het verderf

Wereldherstel in Christus

dit nu nog slechts ten dele

straks volkomen herstel in de dag van Christus

In een woord: de Heilige Schrift leert herschepping

 

Maar wie dit gnostisch ziet, verwerpt herschepping

leert nieuwe schepping

 deze tegenwoordige wereld en de toekomende wereld

twee werelden

deze tegenwoordige wereld is de wereld die onder

de wetten van de demonen staat

toekomende wereld is de wereld van de vrije geest

waarvan de gnostici als geestelijke mensen nu reeds

burgers zijn

 

gnostische levenshouding: opstand tegen het wettische

Tweemaal een uitbarsting

Eerst het Donatisme in de dagen van Augustinus

Het Donatisme

Te voren reeds het Montanisme

Montanisme reactie tegen de vaster wordende vormen

van het kerkelijk leven

Leer van de Drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest in

rang- en tijdorde

Het Rijk van de Heilige Geest was aanstaande: het Derde Rijk

Chiliasme

Heerschappij van de Geest

Montanus en zijn profeten en profetessen hadden

die geest reeds, zij kondigden geweldige wereldcatastrofen

aan. Dan komt het derde rijk

zo geestdrijverij, enthousiasme

 

Donatisme weer ditzelfde enthousiasme

nu wapengeweld

donatisme verbonden met sociale wrok-gevoelens

tegen de Romeinse heerschappij

en tegen de officiële kerk

Circumcellinnes

Met geweld onderdrukt

sommigen met dweepachtige begeerten de marteldood

gezocht

 

ME: Katharen

 

Reformatie-tijd: Wederdopers of Anabaptisten

Vooral gevaarlijk omdat Zwingli en Luther zelf niet

vrij waren van de doperse gedachte

Vooral Zwingli: de geest is vrij

Zwingli profeet: wat hij in het geloofsbewustzijn

gegrepen had stond boven de Heilige Schrift

Typerend: afschaffing van het kerkgezang

Luther ook een zware strijd

eerst de geest vrij, daarentegen de Heilige Schrift onder de wet.

Het heeft aan een zijden draad gehangen of Luther

zou zich gestort hebben in de geestdrijverij

95 stellingen hadden ook de geestdrijvers tot Luther

 gedreven

Von der Freiheit eines Christenmenschen: drie wettische

instituten gezin, staat, kerk.

een christen alleen door goedwilligheid

Twee oorzaken van Luthers breuk met de leer van de

vrije geest:

anderen niet goedwillig, geweld, boerenoorlog

Luther ging al meer erkennen, dat de Heilige Schrift

ook geestelijk was en dus niet wettisch

zo niet oneerbiedig: een dode letter, maar: het

levende en krachtige Woord van God

Calvijn ook deze strijd. Hij sterker. Nooit geleerd

dat de geest vrij is

van het begin af aan: onderwerping aan de ordeningen

van God

en dit gold voor de hele mens

 

De wederdopers predikten het Derde Rijk

verachting voor Luther en Zwingli deze wettisch,

Luther een nieuwe Paus

 

Hoofdgedachte van de wederdopers:

de geest is vrij

het oude is voorbijgegaan, ziet het is alles nieuw

geworden

zo met geweld de nieuwe wereldorde gevestigd

Munster: Koninkrijk van Sion

Daarna geen geweld meer

 

In de volgende eeuwen bleef er een Doperse

onderstroom. Kuijper en zijn mannen hebben een zware

strijd gehad

Soms de gnostiek bijna in zijn oorspronkelijke vorm:

de geest is aan de kettingen blijven hangen

Geest en stof tegenover elkander als god en satan

Meestal niet zo louter gnostisch, maar verbonden

met allerlei andere motieven

 

Deze gnostiek sterker geworden in de 19e eeuw,

maar vooral in de 20e eeuw

Blumhardt in Möttlingen: stof-geest

Christen-Socialisme

Russische sekten: Leo Tolstoi

 

Na de oorlog (1914-1918)

Geweldige stormloop van de gnostiek op de resten

van het oude Europa

Vergeten denkers leggen beslag op de worstelende

mensen:

 Italië: Pareto

Duitsland: Friedrich Nietzsche, Meister Eckhard

vertolkt door Alfred Rosenberg

Spanje: Ortega y Gasset

Frankrijk: Georg Sorel

 

Georg Sorel: Reflexions sur la violence

God, is een god van revoluties, van grote omkeringen.

Deze god is een god die alles, kan, een god van revoltes,

die, louter wil, zonder plan, zonder trouw

en zonder wet door onverwachte wendingen, bruusk

optreden en bedriegelijke handelingen meester van

de situatie tracht te blijven.

 

Rosenberg: de edele ziel , scheppende ziel

 

In plaats van de joods-Roomse Statik, stelt hij

de dynamiek van de Noordse ziel

Dit is de modern-heidense gnostiek

Verschil met Karl Barth: deze christelijk

Maar gnostische gedachten bij Barth en bij: het

Nationaal-Socialisme

 

Naast dit heidense gnosticisme ook in christelijk

kring gnostische invloeden merkbaar

niet de revolutionaire daad, maar wel het revolutionair

beginsel

herleving van dezelfde gedachten die eenmaal in

Donatisme en Wederdoperij tot openbaring kwamen

twee werelden,

de wereld van het wettische, deze wereld

de wereld van de vrije geest, de toekomende wereld

Dialectische levenshouding:

Ja-zeggen tot deze tegenwoordige wereld: wetenschap,

techniek, bedrijf, handel, verkeer.

Dit Ja-zeggen in gebondenheid:

Gepaard met Nee-zeggen in vrijheid

De concrete mens doet mee aan het wereldleven

de innerlijke mens staat er vreemd tegenover,

vijandig afwijzend.

Verschil over grens tussen gebondenheid en vrijheid:

de één maakt van dienstweigering een gewetenszaak,

de ander lachte daarom en meent ook in dienst wel

vrij te kunnen blijven, geestelijk, innerlijk

Of men zoekt een compromis: eigenlijk zou ik

dienst moeten weigeren, maar al is de geest gewillig,

het vlees is zwak

dan toejuichen van de dienstweigeraars, terwijl men

zijn eigen jongen rustig in dienst laat gaan, omdat

 deze tegenwoordige wereld nu toch eenmaal een ellendige

wereld is.

Het ideaal eist dit, maar ik doe toch dat, want

men kan in deze wereld, in deze werkelijkheid niet

naar zijn ideaal leven (ideaal - werkelijkheid geg tst)

 

Komt deze gnostische mens tot daden, dan chiliasme,

het derde rijk

 

geen herschepping, maar een nieuwe schepping

deze wereld dus waardeloos, tranendal, huis van

enkel ellende

als de vrije geest opstaat, dan moet hij scheppend

Opstaan. (Gubbels tekenen en wonderen)

zo wil men wat nieuws maken als God, wat nieuws

zijn als Christus

religieus onderscheid tussen oud en nieuw

zo christelijk om de steunnormen te verhogen tot

het dubbele en honderden miljoenen meer uit te

geven voor steun

Wie dan vraagt: wat moet er dan terecht komen van

onze financiële positie? is maar een wettisch

man en krijgt tot antwoord: dan moet dat alles maar

kapot

zo verbreking van de economische wetten, dat is

maar de tegenwoordige wereld

Wie nog verder gaat vraagt of misschien in Sovjet-Rusland

het Koninkrijk Gods gekomen is, het derde rijk

Nadere beoordeling niet nodig

Wie bij de Schriften leeft, heeft het gevaar wel

gezien

Er dringt hier een machtig sociaal beginsel door

en wie het Woord van God in zijn betekenis voor het

sociale leven wil verstaan, zal op deze dingen moeten

letten

Praktische weerlegging is niet voldoende, we moeten

de geestelijke achtergrond zien

Velen dwalen, door de nood van de tijd in verwarring

gebracht

Het gaat niet tegen dwalende broeders die in de

verwarring van vandaag de weg verloren en nu

verstrikt werd in de strikken van de gnostiek.

Wie deze gnostiek heeft doorzien, is gewapend

en verstaat Prof. Vollenhoven als hij spreekt van de

oervijandin van het Christendom

Deze vijand is wel machtig, het is de geest van de tijd

maar als we bij de Schrift leven, dan belijden we

in de schaduw van de geweldmachten om ons heen:

die met ons zijn zijn meer dan die tegen ons zijn